نخستين مجلس خبرگان رهبري

اولين مجلس خبرگان رهبري كه براساس اصل 107 قانون اساسي جمهوري اسلامي مهمترين وظيفه آن تعيين رهبر نظام اسلامي است، در شرايطي تشكيل شد كه كشور در حال جنگ با حكومت بعثي عراق بود. انتخابات مجلس خبرگان (رهبري) با شركت مردم ايران در 19 آذر 1361 برگزار گرديد و نزديك به هيجده ميليون نفر در اين انتخابات شركت نمودند. در اين دوره 75 نفر از نمايندگان مجلس خبرگان تعيين شدند( انتخابات بقيه نمايندگان به دور دوم كشيد).
بخشي از پيام امام خميني به مناسبت افتتاح مجلس خبرگان 1
....و اكنون شما اي فقهاي شوراي خبرگان و اي برگزيدگان ملت ستمديده در طول تاريخ شاهنشاهي و ستمشاهي! مسؤوليتي را قبول فرموديد كه در رأس همه مسؤوليت‌هاست و آغاز به كاري كرديد كه سرنوشت اسلام، ملت رنجديده، شهيد داده وداغديده در گرو آن است. تاريخ و نسل‌هاي آينده درباره شما قضاوت خواهند كرد و اولياء بزرگ خدا ناظر آراء و اعمال شما مي‌باشند. كوچكترين سهل‌انگاري و مسامحه و كوچكترين اعمال نظرهاي شخصي و خداي نخواسته تبعيت از هواهاي نفساني كه ممكن است اين عمل شريف الهي را به انحراف كشاند، بزرگترين فاجعه تاريخ را به وجود خواهد آورد. اگر اسلام عزيز و جمهوري اسلامي نوپا به انحراف كشيده شود، سيلي بخورد و به شكست منتهي شود، خداي نخواسته اسلام براي قرن‌ها به طاق نسيان سپرده مي‌شود و به جاي آن اسلام شاهنشاهي و ملوكي جايگزين آن خواهد شد. شما برگزيدگان مستضعفان مي‌دانيد كه با كوتاه شدن دست ابرقدرت‌هاي چپاولگر از كشور اسلامي شما، آنان و وابستگان به آنها ماهيت اسلام و قدرت الهي آن را لمس نمودند و چون افعي زخم‌خورده در كمين نشسته‌اند كه از هر راهي بتوانند خود يا به وسيله پيروانِ از خدا بي‌خبرِ خود اين نظام الهي را از مسير خود منحرف نمايند. و بالاترين انحراف كه منجر به انحراف تمام ارگان‌ها مي‌شود، انحراف رهبري است كه امروز شما نقش اول آن را داريد. شما ديديد و شنيديد كه با اصل پنجم قانون اساسي چه مخالفت‌ها شد و چه جار و جنجالها به پا كردند و بحمدالله تعالي موفق نشدند مأموريت خود را انجام دهند و اخيراً با همين تعيين خبرگان نيز مخالفت كردند و سمپاشي نمودند و بحمدالله با شكست مواجه شدند. امروز هم شما نبايد از كيد ساحران و وسوسه خنّاسان غافل باشيد. راه خود را با قدرت الهي و تعهّد به اسلام بزرگ و قوّت ايماني و روحي ادامه دهيد و به هيچ چيز الا مصالح اسلام و مسلمين فكر نكنيد و در اين صورت خداوند تعالي پشت و پناه شماست.
لازم است به رهبر محترم آتيه يا شوراي رهبري تذكري برادرانه و مخلصانه بدهم: رهبر و رهبري در اديان آسماني و اسلام بزرگ چيزي نيست كه خود به خود ارزش داشته باشد و انسان را خداي نخواسته به غرور و بزرگ‌انديشي خود وادارد. آن همان است كه مولاي ما علي‌ابن ابي‌طالب درباره آن گوشزد فرموده است. اساساً انبياء خدا صلوات‌الله و سلامه عليهم مبعوث شدند براي خدمت به بندگان خدا، خدمت‌هاي معنوي و ارشادي و اخراج بشر از ظلمات به نور و خدمت به مظلومان و ستمديدگان و اقامة عدل، عدل فردي و اجتماعي.
شما كه خود پيروان اصحاب وحي و اولياء عظيم‌الشأن مي‌دانيد و بحمدالله هستيد، خود را جز خدمتگزار به ملت‌هاي ستمديده ندانيد و بايد بدانيد كه تبهكاران و جنايت‌ پيشگان بيش از هر كس چشم طمع به شما دوخته‌اند و با اشخاص منحرف نفوذي در بيوت شما با چهره‌هاي صددرصداسلامي و انقلابي ممكن است خداي نخواسته فاجعه ببار آورند و با يك عمل انحرافي نظام را به انحراف كشانند و بادست شما به اسلام و جمهوري اسلامي سيلي زنند. الله الله در انتخاب اصحاب خود، الله الله در تعجيل تصميم‌گيري خصوصاً در امور مهمه و بايد بدانيد و مي‌دانيد كه انسان از اشتباه و خطا مأمون نيست. به مجرد احراز اشتباه و خطا از آن برگرديد و اقرار به خطا كنيد، كه آن كمال انساني است، توجيه و پافشاري در امر خطا، نقص و از شيطان است. در امور مهمه با كارشناسان مشورت كنيد و جانب احتياط را مراعات نماييد.
اينجانب مطالبي را در سي صفحه به عنوان وصيت‌نامه نوشته‌ام و يك نسخه آن را در مجلس مبارك خبرگان امانت مي‌گذارم كه پس از مرگ اينجانب منتشر خواهد شد...
خبرگان در قانون اساسي
در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران در فصل هشتم كه مربوط به رهبر يا شوراي رهبري است در اصول 107، 108، 111 راجع به خبرگان رهبري صحبت به عمل آمده است.
اصل يكصدو هفتم: پس از مرجع تقليد عالي‌قدر و رهبر كبير انقلاب جهاني اسلام و بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران حضرت ‌آيت‌الله العظمي امام خميني (ره) كه از طرف اكثريت قاطع مردم به مرجعيت و رهبري شناخته و پذيرفته شدند، تعيين رهبري به عهدة خبرگان منتخب مردم است.
خبرگان رهبري دربارة همه فقهاي واجد شرايط مذكور در اصول پنجم و يكصد و نهم بررسي و مشورت مي‌كنند؛ هر گاه يكي از آنان را اعلم به احكام موضوعات فقهي يا مسائل سياسي اجتماعي يا داراي مقبوليت عامه يا واجد برجستگي خاص در يكي از صفات مذكور در اصل يكصد و نهم تشخيص دهند او را به رهبري انتخاب مي‌كنند در غير اين صورت يكي از آنان را به عنوان رهبر انتخاب و معرفي مي‌نمايند. رهبر منتخب خبرگان، ولايت امر و همه مسئوليتهاي ناشي از آن را بر عهده خواهد داشت. رهبر در برابر قوانين با ساير افراد كشور مساوي است.
اصل يكصدو هشتم: قانون مربوط به تعداد و شرايط خبرگان، كيفيت انتخاب و آيين‌نامه داخلي جلسات آنان براي نخستين دوره بايد به وسيله فقهاي اولين شوراي نگبهان تهيه و با اكثريت آراي آنان تصويب شود و به تصويب نهايي رهبر برسد. از آن پس هرگونه تغيير و تجديد نظر در اين قانون و تصويب ساير مقررات مربوط به وظايف خبرگان به صلاحيت خود آنان است.
اصل يكصدو يازدهم: هرگاه رهبر از انجام وظايف قانوني خود ناتوان شود، يا فاقد يكي از شرايط مذكور در اصول پنجم و يكصدو نهم گردد، يا معلوم شود از آغاز فاقد بعضي از شرايط بوده است، از مقام خود بركنار خواهد شد.
تشخيص اين امر به عهده خبرگان مذكور در اصل يكصدو هشتم مي‌باشد.
در صورت فوت يا كناره‌گيري يا عزل رهبر، ‌خبرگان موظفند، در اسرع وقت نسبت به تعيين و معرفي رهبر جديد اقدام نمايند. تا هنگام معرفي رهبر، شورائي مركب از رئيس جمهور، رئيس قوه قضائيه، و يكي از فقهاي شوراي نگهبان به انتخاب مجمع تشخيص مصلحت نظام، همه وظايف رهبري را به طور موقت به عهده مي‌گيرد و چنانچه در اين مدت يكي از آنان به هر دليل نتواند انجام وظيفه نمايد، فرد ديگري به انتخاب مجمع، با حفظ اكثريت فقهاء در شورا به جاي وي منصوب مي‌گردد.
اين شورا در خصوص وظايف بندهاي 1 و 2 و 3 و 5 و 10 و قسمتهاي (د) و (ه‍ ( و (و) بند اصل يكصدو دهم پس از تصويب سه چهارم اعضاء مجمع تشخيص مصلحت نظام اقدام مي‌كند.
هرگاه رهبر بر اثر بيماري يا حادثه ديگري موقتاً از انجام وظايف رهبري ناتوان شود در اين مدت شوراي مذكور در اين اصل وظايف او را عهده‌دار خواهد بود.

پانوشت:

1ـ صحيفه نور، جلد 18، ص 43ـ 41، 23/4/1362.